Сёлета прэстыжная расійская літаратурная прэмія Андрэя Белага (лаўрэатамі якой у розныя гады былі такія творцы, як Віктар Пялевін, Генадзь Айгі, Андрэй Бітаў, Эдуард Лімонаў і інш.) адзначылася адразу некалькімі выбітнымі момантамі розных ступеней гучнасці і важнасці. Бясспрэчна, найбольш гучнай аказалася сітуацыя, якая разгарнулася вакол перамогі ў намінацыі «Літаратурныя праекты» ініцыятывы «Ф-пісьмо» і яе адмовы ад прэміі. Важнай жа для беларускага кантэксту, як ужо згадвалася ў «ЛіМе», стала перамога ў намінацыі «Паэзія» беларускай пісьменніцы Тані Скарынкінай.

Прычыны, па якіх увосень 2020-га постаць аўтаркі з Беларусі раптам набывае актуальнасць у расійскай інтэлігенцкай прасторы, верагодна, даволі канкрэтныя. І ці гэта ўсё не нагода засяродзіцца на творчым метадзе асобнага паэта, каб паспрабаваць зразумець, дзякуючы якім рысам атрымалася зацікавіць рускі літпрацэс беларускай паэтыкай. Больш засяродзіцца не на кампазіцыйна-межтэкставых сувязях, а на лакальна-ўнутрытэкставых працэсах, аналіз правесці ўласна не на матэрыяле кнігі-пераможцы прэміі, а на базе тэкстаў, якія былі надрукаваны на мяжы лета і восені 2020-га ў рускіх сеткавых выданнях «Полутона» і «Формаслов».

Першая рэакцыя, якую могуць выклікаць вершы Тані Скарынкінай у непадрыхтаванага чытача: «Божухна, да гэта  ж нейкая непрафесійная лухта!» І адносна такой адзнакі ў інтэрнэце існуе гатовая англамоўная мемная канструкцыя-адказ: «Well yes, but actually no». Нават калі апусціць фактар неадпаведнасці нормам канвенцыянальнай сілаба-танічнасці (уявім сабе на імгненне, што мы ўсё ж такі ў прагрэсіўным верлібр-фрэндлі літпрацэсе існуем), застаецца сапраўды прорва прычын узрушыцца прачытаным: дзіцячая непасрэднасць, сюжэтная інваліднасць (ампутаванасць канцовак), карысна-сэнсавая недастатковасць, інфармацыйная забруджанасць размоўнага характару і г. д. Але з часам ва ўсіх, з першага погляду, хібах пачынаюць праступаць контуры сістэмы, а дзе ёсць асэнсаваная сістэма, там колішняя недарэчнасць пачынае ператварацца ў прыём.

Адзін з ключоў да разумення паэтыкі Скарынкінай — гэта пошук вербальнага вузла, у якім скрыжоўваюцца творчасць абэрыутаў і канцэптуалістаў. Але дзякуючы дзіцячай оптыцы атрымліваецца цікавая рэч: абсурд першых і механічная адчужанасць другіх праходзяць праз прызму сваеасаблівай метаіроніі і такім чынам фільтруюцца ў сур’ёзную карціну. На ўзроўні асобных моўных адзінак вершы паэткі падаюцца гульнёй, але ў дзіцячай свядомасці няма падзелу паміж гульнёй і сур’ёзнасцю. Там яны існуюць у першапачаткова-сінкрэтычным стане, таму ў такой гульні прагледжваецца выключна мінус-форма: флэшфорвард-водгалас яшчэ не разарванай несінкрэтычнасці.

Своеасаблівым чынам у вершах прачытваецца паэтычная і светаадчувальная «нармальнасць». Працуе яна на ўзроўні пабудовы сюжэтаў: гэта або канцоўкі, якія вядуць у нікуды, або цэлыя вершы, якія быццам бы выдраны з нейкіх вялікіх гісторый і таму не маюць ні пачатку, ні канца і ўвогуле быццам бы «ні пра што». Гэта нечым нагадвае асобныя прыклады еўрапейскага кінематографа, дзе акцэнт робіцца не на нейкіх звышвыпадках, якія сцэнарнай рукою кагосьці кудысьці рухаюць, а на быцці як такім. Вось, напрыклад, характэрны для такой пераакцэнтоўкі верш «Странный»:

«В маленьком городе

на пяти улицах

странному туго приходится

некуда даже свернуть

а по-нашему збочыць

если очень захочется

разве что ночью

трудно быть странным

в маленьком месте друзья

практически даже нельзя

если строго судя.»

Іншы верш засяродзіўся б на развіцці другой страфы, на разнастайных апісаннях тужлівага быцця «дзіўнага» чалавека, але замест гэтага апошняя страфа наўпрост паўтарае сэнс першай, ды яшчэ і ўзмацняе яго пэўнай праслойкай рытарычнай упартасці за кошт інфармацыйназабруджаных апошніх двух радкоў. Гэтым самым аўтарка робіць пераакцэнтоўку з паэтычнай праблематыкі на сутнасную: важна не «як» — важна «што». Гэта таксама нешта кшталту мінус-формы: праз пэўны прыём агаляецца некаторая адмоўная плоскасць верша, то-бок звычайная яго плоскасць выкручваецца навыварат (тут — праз лексіка-семантычную «лішнясць» ход верша фіксуецца не на развіцці праблемы, а на яе канстатацыі).

Трапяткія адносіны паэткі да адмоўных паэтычных тактык заводзяць яе стылёвую атруту і ў поле цалкам сцвярджальнай афарыстыкі. Напрыклад, верш «Обычная история», які з пункту гледжання дарослага і навукова дасведчанага чалавека сканструяваны быццам бы алагічна, ва ўмовах дзіцячага недасведчанага недалагізаванага розуму гучыць па-наіўнаму прымальна, з мажлівасцю штучнага думкавага даўнгрэйду-мадэлявання:

Так и живу

лицом наружу

ушами в стороны

смешно

что затылком я ничего не вижу

а ушами всё вокруг себя слышу

хоть они и с боков.

І ўсё гэта дае заўважыць адну агульную для вершаў Скарынкінай рысу, сугучную сённяшнім пошукам у рускай паэзіі. Тэксты паэткі працуюць з так званымі мастацкімі лакунамі — тымі «чорнымі дзіркамі», само існаванне якіх зачапіць вокам нельга — толькі зафіксаваць скрыўленні прасторы вакол іх. Маска ж дзіцяці, да якой аўтарка час ад часу прыбягае, канцэптуальным чынам падмацоўвае тую творчую стратэгію, якая была абрана для працы з  лакунамі. Застаецца спадзявацца, што і  ў  беларускамоўнай зоне беларускай паэзіі будзе больш актыўных спроб засваення гэтых адмоўных ніў.

Аліна Блім

Крыніца: Літаратура і мастацтва